Blijven leren

De Maestro doet het even voor.

Loslaten is sturen. Vertrouwen in jezelf. Leren is herhalen. Het bleek weer allemaal waar tijdens mijn laatste golfles. Waarom is het zo moeilijk om de juiste dingen te doen?

Leren is soms de tegenstrijdigheden in je hoofd en lichaam met elkaar verenigen. De wens om te sturen verkrampt het lichaam en hindert een probleemloze afwikkeling van de beweging. Hersenen uitschakelen en de controle uit handen geven is tegennatuurlijk, en toch speel je beter als het je lukt. Oefenen om de bewuste reflexen te onderdrukken, best lastig.

Vertrouwen hebben in jezelf. Klinkt ook zo makkelijk, en is een recept dat je anderen vaak hebt aangeraden. Dus, moet kunnen, toch? Onder leiding van de golfprofessional groeit het vertrouwen tijdens de les. Benieuwd hoe het morgen zal gaan, misschien dat daar ook vertrouwen voor nodig is. Oefenen om vertrouwen te hebben, het moet niet gekker worden.

Mijn oudoom gaf les op de Militaire Academie en maakte ons altijd aan het lachen met zijn adagium ‘Leren is herhalen’. Trainen is de basis van de militaire discipline die stelt dat je moet oefenen zoals je vecht en moet vechten zoals je oefent. Dan hoef je ook nooit extra na te denken, want het is altijd menens. Genoeg geleerd voor vandaag.

Ik ga maar eens beginnen met loslaten.

Stoppen met stereotypen

Als liefhebber van stripverhalen leerde ik niet alleen mijn helden maar ook hun tegenstanders kennen. Kapitein Rob werd regelmatig dwarsgezeten door de maniakale professor Lupardi en zijn assistent Yoto, Blake en Mortimer hadden hun handen vol aan de gevaarlijke professor Sato, en Robbedoes blijft scherp door de onvoorspelbare en geniale Zwendel, om maar eens wat voorbeelden te noemen.

In de wereldgeschiedenis zijn herhaaldelijk samenlevingen verstoord en verwoest door invallen van naburige of rondtrekkende volken. Ontdekkingsreizigers verwoestten beschavingen die zij niet begrepen of niet konden doorgronden. Op de middelbare school leerden we over oorlogen in de Griekse mythologie en de bloedige afloop van verschillende Romeinse keizers. In onze eigen lage landen was het al niet veel anders, van de Tachtigjarige oorlog tot de Tiendaagse veldtocht en de afscheiding van België.

Mijn lagereschooltijd werd gekenmerkt door de Koude Oorlog en de angst voor de Russen, met de Hongaarse opstand in 1956 en de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 als bewijs van de ernst van deze zorg. Op de middelbare school werd het geloof in een betere wereld dominant met de Nederlandse beweging Pax Christi en de wereldwijde opkomst van de Flower Power. Tijd om een einde te maken aan de negatieve spiraal waarin vorige generaties ons geduwd hadden.

In 1968 werd de Praagse lente ruw verstoord door de inval van Russische tanks in het toenmalige Tsjechoslowakije en tot de val van het IJzeren Gordijn in 1989 leefden we in West-Europa met de dreiging vanuit het oosten. Er volgden dertig onbezorgde jaren en inmiddels staan we weer met beide benen op de grond. De wereld is verschrikkelijk complex geworden, nieuws blijkt gekleurd en gemanipuleerd te kunnen zijn, de markteconomie brengt niet alleen welvaart maar vergroot ook de kloof tussen haves en have-nots.

Misschien moeten we de eeuwige slechterik eens in een ander perspectief bekijken. Niet meer als puur slecht omdat het kwaad nu eenmaal een keuze is, maar als een tegenstander die met historische, militaire, psychologische, sociologische en economische inzichten geanalyseerd moet worden om nieuwe verrassingen te voorkomen. De kennis is aanwezig, het combineren van alle inzichten is de volgende stap. Tijd om afscheid te nemen van de gemakkelijke stereotypen.

Mijn happy footprint (1)

Solar team Eindhoven

Mijn footprint berekenen? Nooit over nagedacht, terwijl ik toch een kind ben van de Club van Rome. Dat rapport viert dit jaar zijn vijftigste verjaardag en is bij nader inzien nog steeds relevant en actueel. We zijn inmiddels drie generaties verder, mijn kleinkinderen zijn intensief bezig met de gevolgen van een halve eeuw onverschilligheid van eerdere generaties. Hun academische projecten gaan over hergebruik van afval en andere manieren van consumptie. Het heeft even geduurd voor ik de implicatie voor mijzelf zag en meer wilde weten over mijn individuele actuele footprint. Concrete aanleiding was de reactie van leeftijdgenoten op de verplichte rapportage van het individuele vervoersgedrag in het grotere bedrijfsleven. Men kon de volgende stappen al uittekenen en vroeg zich af waarheen deze administratieve honger zou leiden. George Orwell, 1984 revisited en hedendaagse Chinese controlezuchtbij elkaar opgeteld. Luidruchtig, lacherig en uiteindelijk onverschillig. 

Waarom hebben wij gewacht met het inzetten van kennis en ideeën over een meer verantwoordelijke manier van leven. Waarom heeft onze eigen generatie niet gehandeld toen we leerden dat het zo niet langer kon doorgaan. Waarom zijn er zo weinig bedrijven en projecten die wezenlijke verandering brengen. Waren we zo blij met onze levenswijze en onze verworvenheden en was er geen ruimte voor reflectie? Of zien we niet dat er al veel veranderd is: terugdringing van verspilling, schoonmaken van stranden en oceanen, duurzame productiemethoden, rijden op zonne-energie, auto- en scooterdeling, diensten voor streaming van video en audio, intelligente landbouw en hergebruik van de vrijkomende energie. 

Misschien ligt de waarheid in de uitspraak die aan Einstein wordt toegeschreven dat oplossingen niet komen via de denkwijze die de problemen veroorzaakt hebben. Die wetmatigheid betekent dat ik het aan de generatie van mijn kleinkinderen moet overlaten om echte veranderingen te realiseren. De studenten van Delft, Wageningen en Eindhoven die met hun docenten serieus aan een nieuwe werkelijkheid werken. Studenten die in hun eerste jaar beginnen met de stof waarmee wij onze studie beëindigden.

Gezonde geest

[Illustratie NRC]

Nieuwsgierigheid is de bron van alle kennis. Zonder de wens om te willen weten zouden we niet vliegen of autorijden, daar kunnen we Da Vinci en de wetenschap dankbaar voor zijn. Door dagelijks gebruik van de zintuigen vragen wij ons af hoe dingen in de buitenwereld in elkaar zitten of functioneren, alles gebaseerd op een veronderstelde foutloze werking van de zintuigen. We nemen nogal wat zonder nadenken aan en dat is maar goed ook, anders zou je zonder vallen niet eens een voet voor de andere kunnen zetten.

Zo verbaasde ik mij over mijn slaapgewoonten en realiseerde me dat ik niet eens weet waarom we allemaal een derde deel van onze tijd hierop aarde verslapen. Hoe kan het dat je iedere avond op ongeveer hetzelfde tijdstip slaperig wordt en in de ochtend rond hetzelfde uur weer wakker wordt, bijvoorbeeld. In mijn studie leerde ik wel over verschillende soorten slaap, meestal over de gestoorde slaap en hoe dat veroorzaakt wordt, ook diepe slaap en REM-slaap herinner ik me nog, en van de functies van slaap herinner ik me hoofdzakelijk de vergelijking met de bibliotheek. De gebeurtenissen van de afgelopen dag zijn de teruggebrachte boeken die ‘s nachts weer op de juiste plaats in de kasten worden teruggezet, zodat het actieve geheugen weet waar de herinneringen teruggevonden kunnen worden.

Maar waarom krijg ik altijd ‘s avonds op een bepaalde tijd slaap? Natuurlijk spelen de hersenen ook bij dit lichamelijk proces een hoofdrol, hoe kan het ook anders, want bij gezonde mensen stuurt het hoofd nog altijd het lichaam aan. Blijkbaar zit er in het hoofd een ‘schakelaar’ die aangestuurd wordt door twee soorten hormonen die ons afwisselend slaperig maken en wakker houden. Deze hormonen staan onder controle van de interne biologische klok die in direct contact staat met de ogen en zodoende aangesloten is op het dag-nacht ritme van de wereld om ons heen. De klok reguleert tientallen lichamelijke functies, waaronder de lichaamstemperatuur, de afgifte van hormonen en dus ook het slaap-waak ritme. In het eerste deel van de slaap overheersen de stofjes die ons in slaap houden maar na een uur of vier krijgen de andere hormonen die voor ontwaken zorgen de overhand. Nu snap ik beter waarom je na een onderbreking rond vier uur, half vijf veel moeilijker weer terug in slaap komt.

Een oud collega zei ooit, nadat hem iets lastigs was uitgelegd: “Still confused but at a much higher level”, hetgeen nu ook voor mij geldt. Ik weet nu meer, maar of ik het echt snap en er vragen over kan beantwoorden is maar de vraag. In elk geval een reden om voorlopig nieuwsgierig te blijven.

Burgerjournalistiek

‘Homo opinio’, Maarten Baas

Het was begin deze eeuw zo’n mooi perspectief. Het internet bracht nieuwe mogelijkheden. Mensen gingen persoonlijk bloggen en creëerden daarmee hun eigen medium. We waren niet langer afhankelijk van de toegang tot kranten, radio- en televisiestations en andere betaalde media. De verwachtingen waren hoog, we werden onafhankelijk en mensen met een afwijkend standpunt kregen de ruimte.

Eigenlijk hadden we beter moeten weten. Geruchten en roddels, achterklap en insinuaties, worden altijd verspreid door mensen die onze buurman kunnen zijn. Afgunst, jaloezie en gekwetste ego’s als bron van verhalen zijn al zo oud als de wereld, lees de bijbel en de klassieken. Je krijgt al snel de lachers op je hand met een leuk klinkende opmerking, iedereen lacht nu eenmaal graag. De serieuze discussie is sommigen al snel te vermoeiend, de vraag naar de afloop en de clou wint het van de zorgvuldig opgebouwde redenering. Daarom begint het nieuws, in welk medium dan ook, altijd met de conclusie waarna het onderliggende verhaal gepresenteerd wordt. Wie leest en hoort het verhaal nog helemaal uit?!

Het internet bracht ook een wereldomvattende porno-industrie, een bloeiende handel op het deep web waar aanbieders van wapens, drugs en technische hulpmiddelen om de misdaad te faciliteren in een keer een wereldwijde markt aanboorden. Het succes van anti-democratische bewegingen en andere bedreigingen van een gereguleerde samenleving hebben ons verrast. Het opsporen vraagt om ethische hackers en misdaadbestrijders, die de scherpte van de klassieke detective paren aan actuele kennis van de techniek. En vooral beschikken over doorzettingsvermogen en in sommige gevallen bovendien over een sterke maag.

Het was de droom van topjournalisten om het complete beeld van een gebeurtenis, met hulp van moderne hulpmiddelen vanuit meerdere gezichtspunten te beschouwen en te presenteren. Niet alleen vanuit alle hoeken in het platte vlak, maar ook vanuit de lucht en zelfs er doorheen kijkend. De waarheid kwam dichterbij dan ooit. Inmiddels blijkt de waarheid in het maatschappelijke debat minder waard dan opvattingen en meningen. Sommigen propageren het bestaan van ‘alternatieve waarheden’, oudere wetenschappers schrijven vertwijfeld in hun blog dat hun verstand er even bij stilstaat.

Klassieke denkwijzen en patronen staan onder druk. Boos worden en teleurgesteld zijn in de wereld is geen optie. We zullen het ermee moeten doen, dit is de nieuwe realiteit, wen er maar aan. Voorlopig is de insinuatie van de buurman blijkbaar even relevant als de uitkomst van verantwoord wetenschappelijk onderzoek. Aan hen die moeite hebben met deze ontwikkeling de taak om overtuigender te zijn. En vooral zelf het goede voorbeeld te blijven geven. Goed voorbeeld doet goed volgen, tenslotte.